Danas 160 godina od smrti Vuka Stefanovića Karadžića

Reformator srpskog jezika i pisma Vuk Stefanović Karadžić (1787-1864), koji je umro 7. februara prije 160 godina u Beču, zauzima važno mjesto u srpskoj kulturi, ali i na univerzitetima širom svijeta.

Nemerljiv je Vukov doprinos tome što su srpske narodne pjesme, kultura i istorija postali dostupni i poznati širom Evrope.

Stekao je ugled među intelektualcima Evrope, čak i kod umova kakvi su bili Gete i Ranke, a univerzitet u Јeni proglasio ga je počasnim doktorom.

Nešto više od tri decenije posmrtni ostaci Vuka Stefanovića Karadžića počivali su u Beču, da bi ih 12. oktobra 1897. u okviru velike nacionalne manifestacije prenijeli u Beograd i sahranjeni su u porti Saborne crkve, uz Dositeja Obradovića.

U februaru, prije 210 godina objavio je prvu zbirku sakupljenih pjesama pod nazivom “Mala prostonarodnja slaveno-serbska pjesmarica”.

Iste 1814. godine štampana je i prva verzija njegove gramatike “Pismenica serbskoga jezika po govoru prostoga naroda”.

Vukova prva zbirka – “Mala prostonarodnja slaveno-serpska pesmarica“ je zbirka oko 100 lirskih i nekoliko junačkih pjesama.

Objavljena je, uglavnom, reformisanom ćirilicom Save Mrkalja, a ustrojena po ugledu na djela srpskog školskog nadzornika, literate, pedagoga i prevodioca Avrama Mrazovića.

Rođen je 1787. godine u Tršiću kod Loznice. Bio je samouk, 1804. godine kada je izbio ustanak Krađorđa, kao 17-godišnjak postao je pisar jadarskog ustaničkog prvaka Đorđa Ćurčije poslije čijeg stradanja prelazi u Sremske Karlovce gdje traže da nastavu pohađa od prvog razreda, koji je uveliko prerastao.

Već u proljeće 1807. godine vratio se u Karađorđevu Srbiju, gdje je ponovo bio pisar.

U beogradskoj Velikoj školi, koju je Dositej Obradović osnovao 1808. godine, bio je jedan od prvih, ali i najstariji đak.

U to vrijeme pojavljuju se i prvi znaci kostobolje koja će ga odrediti zanavek.

Početkom 1810. na liječenju u Pešti, upoznao se sa Savom Mrkaljem i Lukom Milovanovim, koji su već nastojali da reformišu – pojednostave srpski pravopis.

U jesen 1813. odlazi u Beč. Poslije pjesmarice i prve gramatike, 1818. godine u Beču objavio je “Srbski rječnik”, sa “serbskom gramatikom”.

Trojezični srpsko-njemačko-latinski rječnik nastao je kao plod pomoći Јerneja Kopitara.

U Vukovom rječniku našlo se oko 26.000 riječi.

Štampan je Vukovim pravopisom, uz obilje etnografskih i istoriografskih podataka.

U Lajpcigu je 1823. i 1824. godine štampao nova izdanje narodnih pjesama, a septembra 1823. godine, zaslugom njegovih nnemačkih poštovalaca, Univezitet u Јeni promovisao ga je u počasnog doktora nauka.

Materijalno je odahnuo tek pošto mu je ruski dvor dodijelio redovnu penziju 1826. godine.

Od 1834. do 1838. godine putovao je po zemljama koje je su nastanjivali Srbi, vrijedno bilježeći jezik, običaje, vjerovanja i predanja…

Vukov književni i naučni rad podržali su i pojedni znameniti evropski intelektualci njegovog vremena, poput braće Јakoba i Vilhelma Grima, Јohana Volfganga Getea, ali su njegove ideje vezane za reformu jezika i pisma teško prihvatane među Srbima.

Mitropolit karlovački Stefan Stratimirović, rijetko učen čovjek, s gnušanjem je gledao na njegov rad. Vukov prevod Novog zavjeta smatrao je skandaloznim.

Tokom većeg dijela vladavine Knjaz Miloš Obrenović ograničavao je upotrebu Vukovog pravopisa. U to vrijeme gotovo da nije bilo važnijeg srpskog intelektualca koji se potpuno slagao s njegovom pravopisnom reformom.

Do pobjede Vukove reforme došlo je 1847. godine, kada su objavljene “Pjesme” Branka Radičevića pokazale su da se Vukovim jezikom mogu pisati i umjetnička djela.

Iste godine Đura Daničić je tekstom “Rat za srpski jezik i pravopis” dokazao opravdanost Vukove reforme.

Zahvaljujući Vukovim reformama, u srpski jezik je uveden fonetski pravopis jednostavno rečeno – utemeljio je pravopis po principu jedno slovo – jedan glas, a slavenoserbski, u ono vrijeme jezik obrazovanih, bio je potisnut.

Vjerovatno najpoznatije Vukovo pravilo je pravilo “piši kao što govoriš, čitaj kako je napisano”, poput onog koje je Sava Mrkalj napisao nešto ranije u svojoj knjizi “Od danas sav naš pravopis dolazi pod ovo načelo: ‘Piši kao što govoriš'”.

Zagovarao je vraćanje književnosti narodnom jeziku, odnosno vraćanje narodu.

Autor je više značajnih djela srpske književnosti i istorije: “Život i običaji naroda srpskog”, “Imena sela u Srbiji izvan pašaluka beogradskog”, “Žitije Hajduk Veljka Petrovića”, “Miloš Obrenović-knez Srbije ili građa za srpsku istoriju našeg vremena”, “Srpske narodne pjesme” i “Srpske narodne poslovice”.

Veliki istraživački rad svrstava ga u začetnike etnografije i etnologije u Srbiji.
Njegovo djelo sabrano je, u modernim izdanjima, u čak 39 tomova.

Iza sebe je ostavio kćerku Minu Vukomanović-Karadžić, veliku ljubav pjesnika Branka Radičevića.

Imao je trinaestoro djece, od kojih su nešto duže poživjeli samo Mina i Dimitrije, koji nisu ostavili potomstvo.