Sloboda okupljanja i udruživanja – tema emisije Riječ i događaj

Sloboda okupljanja i udruživanja prava su koja definiše Evropska konvencija o ljudskim pravima i slobodama. U članu 11.ove Konvencije piše da svako ima pravo na slobodu mirnog okupljanja i slobodu udruživanja s drugima uključujući pravo da osniva sindikat i učlanjuje se u njega radi zaštite svojih interesa. Za vršenje ovih prava neće se posatvljati nikakva ograničenja osim onih koja su propisana zakonom i neophodna u demokratskom društvu u interesu nacionalne bezbjednosti ili javne bezbjednosti, radi sprečavanja nereda ili kriminala, zaštite zdravlja ili morala ili radi zaštite prava i sloboda drugih. Ovim se članom ne sprečava zakonito ograničavanje vršenja ovih prava pripradnicima oružanih snaga, policije ili državne uprave – piše u članu 11. Evropske koncencije o ljudskim pravima i slobodama.

“Kad govorimo o osnovnim slobodama obično govorimo o nekoliko prava/sloboda. To su sloboda okupljanja, sloboda udruživanja, sloboda medija, sloboda izražavanja i sloboda vjere ili uvjerenja to su najznačajnije osnovne slobode. BiH je članica niza Međunarodnih organizacija i postoje brojne obaveze koje proističu iz toga. Kad su standardi u pitanju najvažniji potiču upravo iz sistema OEBS-a i Savjeta Evrope gdej postoje smjernice koje su obavezujuće i očekuje se da se oni primjenjuju. Ono što je sada bitno, na putu pridruživanja BiH Evropskoj uniji, jeste prioritet broj 12. koji kaže da će BiH stvoriti okruženje koje omogućuje funkcionisanje civilnog društva posebno kad su u pitanju sloboda okupljanja i udruživanja. Biće dosta posla oko harmonizacije Zakona kojih ima 12 – kaže Igor Ličina službenik Misije  OEBS-a u BiH na poslovima savjetnika za osnovne slobode.

Zakon o javnom okupljanju u RS je iz 2009.godine. Bila je urađena radna verzija izmjena ovog Zakona početkom 2019.godine. Radna verzija je data na uvid i mišljenje Misiji OEBS-a i Delegaciji EU. Ličina pojašnjava da nisu bili saglasni sa radnom verzijom dokumenta.

“Smatrali smo u tom trenutku da se ide korak unazad u odnosu na Zakon iz 2009. Jer ako nešto zovemo osnovnom slobodom, onda to znači da osnovne slobode treba što manje regulisati, ograničavati. Naše je mišljenje je bilo da taj radni materijal nije išao u dobrom pravcu i nakon toga MUP RS nije dalje rdaio na tom materijalu. Mi naravno očekujemo da će RS ili izmijeniti postojeći Zakon ili donijeti novi. Mi smo u potpunosti spremni da podržimo taj proces u savjetodavnom smislu, nikako da namećemo rješenja” – pojašnjava Ličina i dodaje da je u pravnom okviru u BiH, Brčko distrikt prvi, 2020.godine donio novi Zakon koji je ocijenjen kao gotovo u potpunosti usklađen sa međunarodnim standardima, što se tiče kantona, ZD i USK su u potpunosti usvojili nove Zakone.

Ličina napominje da svi nivoi vlasti u BiH su jednako obavezni da primjenjuju najviše standarde u oblasti ljudskih pfrava jer to naime stoji u Ustavu BiH. “Ponekad naši političari imaju tendenciju da kažu, zašto nisu postojali pritisci da se u ovoj ili onoj zemlji usvoji ovi li oni zakoni, upfravo iz ovog razloga – zato što u našem Ustavu kaže da smo se obavezali na najviši stepen zaštite ljudskih prava” – navodi Ličina.

Prema podacima Misije OEBS-a u BiH, sloboda okupljanja i udruživanja, bila je ograničena najčešće na osnovu tzv.izvjesnih propusta u prijavljivanju okupljanja.

“Nailazili smo na situacije da se javna okupljanja zabranjuju bez valjanog razloga ili iz nekih vrlo formalnih razloga, kao što su izvjesni propusti u procesu prijavljivanja javnih okupljanja. Inače, čitav taj proces prijavljivanja, u stvari znači da vi tražite dozvolu za nešto. I ta vrsta ograničenja za proces prijavljivanja javnih okupljanja, vezana za mjesto i vrijeme su zaravo po pravilu sva u suprotnosti sa međunarodnim standardima. Što se tiče nekih brojki, kojima raspolažemo, pratili smo 45 javnih okupljanja tokom prošle godine i u 16 njih odnosno 35 % smo našli neki način kršenja. Tokom 2022.smo pratili 39 i tu je bilo nekih 11 potencijalnih slučaja kršenja slobode okupljanja. Godinu prije toga, u vrijem kovid-a, pratili smo 41 okupljanje i našli potencijalna kršenja u nekih 11 slučajeva. Međunarodni standardi kažu da je mirno okupljanje moguće uraditi na bilo kojem javnom mjestu, na bilo kojem privatniom mjestu kojem javnost ima pristupa, i u zadnje vrijeme i kad je u pitanju sistem UN i Savjeta Evrope i OEBS-a , taj koncept javnog mjesta se proširuje i na online prostor. I to je zapravo novo područje, vrlo interesantno i zanimljivo, tako da će tu biti potrebno još nekih standarda, još regulative.” – kaže Ličina.

Sloboda okupljanja i udruživanja – Savez sindikata RS – Regionalni sindikalni centar Zvornik

Zoran Milutinović izvršni sekretar u Regionalnom sindikalnom centru Zvornik naš je sagovornik kada je u pitanju sloboda udruživanja. On kaže da Sindikat prije svega služi zaštiti prava radnika koja su zagarantovana zakonskim odredbama i da sindikalno organizovanje ima veliki značaj.

“Regionalni sindikalni centar Zvornik pokriva osam lokalnih zajednica. Imamo 82 sindikalne organizacije u 12 granskih sindikata. Moram da Vam kažem da Savez sidnikata ima 15 granskih sindikata i imamo preko 50 000 članova što je zadovoljavajuća brojka. Savez Sinidkata je prvi ko pregovara sa Vladom RS i resornim ministarstvima i zajedno sa svojim socijalnim partnerima potpisuje akta koja idu u korist radnika. Mogu da kažem da smo u proteklom periodu imali aktivnosti u dvije firme gdje je bio najavljen protest i obustava rada. U aktivnim smo pregovorima i sa poslodavcem smo uspjeli da postignemo dogovor i potpišemo pojedinačni kolektivni ugovor koji ide u korist radniika i to je pozitivan primjer kako može da se radi i djeluje. A što se tiče pojedinačnih problema, radnici su nam se obraćali zbog neplaćanja putnog troška, nepoštovanja isplata iz koletivnog ugovora za regres. Takođe radnici su se žalili i na mobing, koji je teško dokazati ali evo mi idemo ka poslodavcima pisanim zahtjevima, usmenim razgovorima i na sve druge načine pokušavamo da rješimo probleme radnika” – kaže Milutinović. 

On ističe da kada traže mirna okupljanja u cilju poboljšanja uslova rada i plata, stvara se kriva slika u javnosti da neko nekog mrzi, da neko nekome želi da naudi a u stvari ljudi samo žele mirnim okupljanjem da ostare svoja porava.

“Mi smo imali situaciju da su kod nas u dva – tri preduzeća pripremana akta za mirno okupljanje zaposlenih ali nakon pregovora uspjelo se naći rješenje i problemi su riješeni pozitivno.Moram napomenuti da Savez sindikata ima osam Regionalnih centara u kojima ima zaposlene pravnike koji zastupaju sve naše članove, ukoliko treba i pred Sudom i evo mi do sada nismo imali probleme. Bitno je da radnik koji ima problem dođe u kancelariju Sindikalnog centra da potpiše punomoć i onda je sve na našem pravniku” – napominje Milutinović. 

Sloboda okupljanja i udruživanja – Zakon o javnom okupljanju RS

Slobodu okupljanja u RS reguliše Zakon o javnom okupljanju iz 2009.godine. Ovim zakonom uređuju se javna okupljanja građana radi javnog izražavanja političkih, socijalnih i drugih uvjerenja i interesa, način organizovanja mirnih okupljanja i javnih protesta, javne priredbe i drugi javni skupovi koji su slobodni i ostvaruju se na način propisan ovim zakonom – kaže portparol PU Zvornik Jelena Ivanović. 

„Prostor koji je primjeren za javni skup je javno mjesto koje je pristupačno i pogodno za okupljanje lica čiji broj i identitet nije unaprijed određen i na kome okupljanje građana ne dovodi do ugrožavanja prava drugih lica, javnog morala, bezbjednosti ljudi i imovine, zdravlja ljudi i ometanja javnog saobraćaja. Prostor za javni skup može biti i prostor na kojem se odvija javni saobraćaj kada je moguće dodatnim mjerama obezbijediti privremenu izmjenu režima saobraćaja, kao i zaštitu zdravlja i bezbjednost ljudi i imovine. Aktom grada, odnosno opštine određuje se prostor za mirno okupljanje. Izuzev prostora određenih aktom grada mirno okupljanje se ne može održati u blizini bolnica, u blizini dječjih vrtića i osnovnih škola, u nacionalnim parkovima i zaštićenim parkovima prirode,u blizini spomenika kulture, na magistralnim, regionalnim i lokalnim putevima na način kojim se ugrožava bezbjednost saobraćajau blizini objekata koji se posebno obezbjeđuju na udaljenosti najmanje 50 metara od njih.Nadležni organ će rješenjem zabraniti održavanje mirnog okupljanja, ako je usmjereno na ugrožavanje Ustavom utvrđenog poretka, nije blagovremeno i uredno prijavljen, ako je prijavljen na prostorima na kojima se u skladu sa ovim zakonom , ako su ciljevi nesporno usmjereni na kršenje zagarantovanih sloboda i prava čovjeka ili zbog različitih nacionalnih, rasnih, vjerskih ili kulturnih osjećanja i pripadnosti mogu podstaći na nasilje, ako postoji stvarna opasnost da bi održavanjem mirnog okupljanja bila ugrožena bezbjednost ljudi i imovine, ako je to potrebno radi sprečavanja ugrožavanja zdravlja ljudi. Rješenje o ovome mora se donijeti najkasnije 24 sata prije prijavljenog početka održavanja mirnog okupljanja. Protiv ovog  rješenja organizator može izjaviti žalbu. I samo Zakonom o javnom okupljanju RS se mogu propisati ograničenja prava na javno okupljanje radi zaštite Ustavom utvrđenog poretka, javnog morala i zdravlja ljudi, kao i zaštite sloboda i prava drugih ljudi. Javni skup ne može sazvati niti na javnom skupu može istupati lice kome je sudskom odlukom izrečena mjera bezbjednosti zabrane javnog istupanja. Sloboda govora i istupanja na javnom skupu je ograničena zabranom svakog pozivanja i podsticanja na upotrebu nasilja, na nacionalnu, rasnu, vjersku ili drugu mržnju ili netrpeljivost” – kaže Ivanovićeva.

Zakon o javnom okupljanju RS prepoznaje mirno okupljanje i javni protest te javne priredbe – napominje Ivanovićeva.

“Mirno okupljanje i javni protest je svako organizovano okupljanje građana koje se održava radi javnog izražavanja političkih, socijalnih i drugih uvjerenja i interesa dok javnom priredbom se smatra svako okupljanje radi ostvarivanja prihoda u okviru registrovane djelatnosti, koje s obzirom na očekivani broj učesnika ili karakter javnog skupa zahtijeva preduzimanje posebnih mjera obezbjeđenja. Organizator mirnog okupljanja kao i organizator javnih priredbi je dužan da prijavi nadležoj organizacionoj jedinici MUP-a gdje se okupljanje planira. Kod mirnog okupljanja dužan je da podnese prijavu najkasnije pet dana prije početka održavanja mirnog okupljanja. Izuzetno od ovoga, iz naročito opravdanih razloga, prijava se može podnijeti najkasnije 48 sati prije početka održavanja mirnog okupljanja, uz obrazloženje neprijavljivanja u roku.  Organizator javne priredbe dužan je da podnese prijavu za održavanje javne priredbe najkasnije sedam dana prije početka održavanja. Organizator javog okupljanja ili javog protesta dužan je  da obezbijedi red i mir na mirnom okupljanju. Dužnost organizatora je da obezbijedi dovoljan broj lica za vršenje poslova održavanja reda i mira na mirnom okupljanju i da preduzme odgovarajuće mjere medicinske zaštite i zaštite od požara. Organizator je dužan da odredi rukovodioca mirnog okupljanja i određuje redara koji vrši poslove održavanja reda i mira na mirnom okupljanju” – kaže Ivanovićeva. 

Sloboda okupljanja i udruživanja – Bratunac, Srebrenica, Milići i Vlasenica

U tri opštine regije Birač, javni prostor koji je pogodan za neku vrtsu okupljanja određen je skupštinskim odlukama sem u opštni Srebrenica.  Darko Grujičić načelniik Odjeljenja za prostorno uređenje i stambeno komunalne poslove opštine Srebrenica kaže da ova lokalna zajednica nema definisano javno mjesto za održavanje javnog okupljanja. 

“Opština Srebrenica nema definisanu Odluku kad su u pitanju javne površine već na osnovu zahtjeva podnosioca. U većini slučajeva Opština odobrava korištenje javne površine koju podnosilac zahtjeva i plaća 3 KM po kvadratu po danu. Koncerti se održavaju na sportskim terenima i slično. Do sada nismo odbijali zahtjeve, izuzetak su određeni politički mitinzi, njih 3-4 kako ne bi došlo do nekih nemira“ – kaže Grujičić  i dodaje da najkasnije 24h prije planiranog održavanja skupa treba podnijeti zahjtev nadležnom Odjeljenju za za prostorno uređenje i stambeno-komunalne poslove opštine Srebrenica.

Mladen Tolj načelnik Odjeljenja za prostorno planiranje i stambeno komunalne poslove opštine Bratnac ističe da je Odlukom SO Bratunac od 15.09.2011. godine donesena Odluka o određivanju prostora za održavanje javnih skupova na području naseljenog mjesta Bratunac.

“Odluka ima 7 tačaka i regulisano je šta i na kom mjestu se može održavati. Kao prostor primjeren za održavanje javog skupa je javno mjesto koje je pristupačno i pogodno za okupljanje lica čiji broj i identitet nije unaprijed određen i na kome okupljanje građana ne dovodi do ugrožavanja prava drugih lica javnog morala bezbjednosti ljudi, imovine, zdravlja ljudi i ometanja javnog saobraćaja. Za ove namjene određuje se protor ispred ŠSC Bratunac u vrijeme kada se u školi ne odvija nastava, zatim prostor predviđen kod spomenika borcima poginulim u NOR-u, na dijelu namijenjenom za parkiranje autobusa gdje se nalazi javni parking a za javne skupove u zatvoren prostoru određuje se objekat sportske dvorane u dogovoru sa SŠC koji gazduje dvoranom u vrijeme kada nema drugih okupljanja. Prostor u centru grada , ljetnja pozornica na Trgu Miloša Obilića je namijenjena isključivo za kulturne sadržaje. Znači i prijavljivanje ovih skupova, i vršenje nadzora i održavanje javnog reda i mira kao i odgovornost vrši se u skladu sa Zakonom o javom okupljanju RS. Opština Bratunac ne naplaćuje placarinu a događaji se moraju prijaviti Policijskoj stanici Bratunac” – kaže Tolj.  

Načelnik Odjeljenja za prostorno uređenje i stambeno-komunalne poslove opštinske uprave Vlasenica Nevena Stupar kaže da se u ovoj lokalnoj samoupravi vode Odlukom o određivanju prostora za održavanje javnih skupova koja je donesena 2009.godine .

“Tom Odlukom je predviđeno da se javni skupovi održavaju na Trgu koji je omeđen ulicama Svetsosavska i Trg srpskih boraca te na gradskom stadionu. Znači, zainteresovani subjekti podnose zahtjev na šalteru opštinske uprave Opštine Vlasenica i potrebno je platiti taksu kao i 3 KM po metru kvadratnom površine. Skup se prijavljuje i policijskoj stanici Vlasenica. Organizator skupa dužan je da podnese zahtjev za održavanje okupljanja najkasnije 8 dana prije održavanja istog ali tolerišemo i 3 dana u izuzetnim slučajevima, ukoliko je skup odobren od strane MUP-a.  Zabrana do sada nije bilo. Najviše tih zahtjeva je prilikom promotivnih kampanji političkih subjekata. Takođe, održavaju se i promotivni mitinzi, najčešće na Trgu srpskih boraca. Osim ovih okupljanja imamo i druga okupljanja poput vašara i drugih događaja. Zainteresovana lica takođe podnose zahtjev opštinskom Odjeljenju uz plaćanje naknade.Ukoliko je riječ o političkim partijama potrebno je dostaviti dokaz o registraciji stranke i potrebno je da bude plaćena opštinska taksa uz zahtjev koji se podnosi. Rješenjem se određuje, da se mora voditi računa da se ne naruši imaovina opštine i da se izvrši uklanjanje smeća i otpada od strane lica koja organizuju skup” – napominje Stupareva.

Slaviša Stanković , načelnik Odjeljenja za prostorno uređenje stambeno-komunalne poslove u opštini Milići  kaže da okupljanje građana u većim skupovima , na području opštine Milići regulišu dvije skupštinske odluke.

“Okupljanje građana u većim skupovima , na području opštine Milići regulišu dvije odluke – Odluka o određivanju prostora za održavanje javnih skupova koja je usvojdena 30.11.2009. kao i dopuna ove Odluke od 29.12. iste godine. Navedenim odlukama je definisano da se teren za male sportove u Supač Polju koristi kao prostor koji je primjeren za održavanje javnih skupova kao i drugi javni prostori koji su primjereni za okupljanje : igralište i drugi odgovarajući prostori koji su definisani Zakonom na kojima postoje ispunjeni uslovi za okupljanje građana u većem broju. Shodno odredbama Zakona o javnom okupljanju RS je definisana procedura prijave javnog okupljanja a odlukama lokalne zajednice javni prostor se ne naplaćuje” – pojašanjava Stanković.

Sloboda okupljanja i udruživanja – preporuke

Kada su u pitanju preporuke usmjerene ka većem stepenu poštovanja sloboda, u ovom slučaju slobode okupljanja i udruživanja Igor Ličina službenik Misije  OEBS-a u BiH na poslovima savjetnika za osnovne slobode napominje da je Misiji OEBS-a jako važno da su svi zakoni, kako oni koji su trenutno u proceduri tako i oni koji će u budućnosti biti u proceduri budu u što većoj mjeri usklađeni sa međunardonim standardima.

“Ne očekujemo da svaki standard bude ispoštovan, mislim da je to nemoguće, ali vrlo je važno da u velikoj mjeri standardi budu primijenjeni. Ono što je Međunarodnim pravom zaštićeno je pravo na mirno okupljanje. Onog trenutka kad nešto prestane biti “mirno”, mjere opet moraju biti proporcionalne od strane policije. U većini naših sadašnjih zakona, velika je odgovornost na redarima i organizatoru. To su suprotnosti sa standardima, jer organizator ne može biti odgovoran za neku štetu koju je učinio pojedinac, i upravo taj pojedinac je odgovoran a ne organizator. Ovo su neke od ključnih stvari koje bih pomenuo” – zaključio je Ličina.

Detalje poslušajte u emisiji “Riječ i događaj” na sledećem LINKU